مراقبت‌های حین عمل برداشتن روده
برداشتن بخشی از روده (رزکسیون روده) یکی از جراحی‌های مهم در درمان برخی بیماری‌های گوارشی از جمله سرطان روده، بیماری کرون، انسداد روده و پولیپ‌های شدید محسوب می‌شود. اگرچه بخش عمده‌ای از مراقبت‌ها به عهده تیم پزشکی در حین و بلافاصله بعد از جراحی در بیمارستان است، اما از روز بعد از عمل، نقش خود بیمار در فرایند بهبودی بسیار پررنگ و حیاتی می‌شود.
مراقبت‌هایی که بیمار از روز بعد از عمل برداشتن روده انجام می‌دهد، می‌توانند روند ترمیم را تسریع کرده، احتمال بروز عوارض را کاهش داده و کیفیت زندگی پس از جراحی را بهبود بخشند. در این مقاله به مهم‌ترین مراقبت‌های پس از عمل که بیمار شخصاً باید به آن‌ها توجه داشته باشد، پرداخته می‌شود.
مدیریت درد و مصرف داروها
پس از جراحی برداشتن روده، یکی از اولین چالش‌ها برای بیماران، مدیریت درد است. اگرچه در بیمارستان داروهای ضد درد قوی تجویز می‌شود، اما پس از ترخیص یا در روزهای اولیه که مراقبت در خانه آغاز می‌شود، بیمار باید بر اساس برنامه پزشک داروهای خود را دقیق و منظم مصرف کند.
داروهای تجویز شده معمولاً شامل ضد دردهای غیراستروئیدی یا در موارد شدیدتر، داروهای شبه‌افیونی با دوز کنترل‌شده هستند. بسیار مهم است که بیمار از مصرف خودسرانه داروهای مسکن یا ترکیب داروها پرهیز کند، چراکه ممکن است عملکرد دستگاه گوارش را مختل یا خطر یبوست بعد از جراحی را افزایش دهد.
همچنین مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک در صورت تجویز برای جلوگیری از عفونت باید با دقت دنبال شود. بیمار باید هرگونه واکنش غیرعادی مانند بثورات پوستی، تهوع یا اسهال شدید را به پزشک اطلاع دهد.
مراقبت از زخم جراحی
یکی از اصلی‌ترین مسئولیت‌های بیمار از روز بعد از عمل، مراقبت از محل برش جراحی است. محل زخم باید تمیز، خشک و از آلودگی دور نگه داشته شود. بسته به نوع بخیه (جذب‌شونده یا قابل برداشتن)، ممکن است نیاز به تعویض پانسمان روزانه یا مشاهده مستقیم زخم توسط بیمار یا مراقب باشد.
برخی نکات مهم در این زمینه عبارتند از:
- شستشوی دست‌ها قبل و بعد از لمس پانسمان
- بررسی روزانه برای مشاهده علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، ترشح یا بوی نامطبوع
- پرهیز از وارد آوردن فشار مستقیم بر ناحیه زخم
- پرهیز از شستشوی مستقیم زخم با آب در روزهای اولیه (تا زمان مجاز اعلام شده توسط پزشک)
در صورت مشاهده هرگونه علامت مشکوک، بیمار باید سریعاً با پزشک یا مرکز درمانی تماس بگیرد.
تغذیه و رژیم غذایی مناسب
رژیم غذایی پس از جراحی روده نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبودی و جلوگیری از عوارض دارد. معمولاً از روز بعد از عمل، با نظر پزشک تغذیه مایعات شفاف مانند آب، آب‌سیب صاف‌شده، و سوپ رقیق آغاز می‌شود.
در چند روز اول پس از جراحی، باید از خوردن مواد غذایی پرچرب، پرادویه، پرفیبر یا نفاخ پرهیز کرد. رژیم غذایی باید به تدریج از مایعات به غذاهای نرم و در نهایت غذاهای جامد پیش برود. توصیه‌های کلیدی عبارتند از:
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک در دفعات بیشتر
- جویدن کامل غذا برای کاهش فشار بر دستگاه گوارش
- پرهیز از مصرف نوشابه‌ها و الکل
- مصرف پروتئین‌های باکیفیت برای ترمیم بهتر بافت‌ها
- مصرف آب کافی برای جلوگیری از یبوست و کم‌آبی بدن
در صورتی که بخشی از روده بزرگ برداشته شده باشد، ممکن است تغییراتی در جذب برخی ویتامین‌ها یا الکترولیت‌ها رخ دهد؛ بنابراین در صورت نیاز باید مکمل‌های غذایی زیر نظر پزشک مصرف شود.
فعالیت بدنی و تحرک تدریجی
برخلاف تصور بسیاری از بیماران، تحرک زودهنگام پس از جراحی روده به شرط رعایت ایمنی، می‌تواند از لخته شدن خون، یبوست، و عوارض تنفسی جلوگیری کند. از روز بعد از عمل، بیمار باید با کمک پرستار یا مراقب، حرکت‌های سبک مانند نشستن روی صندلی یا قدم زدن کوتاه در اتاق را آغاز کند.
رعایت این نکات ضروری است:
- از انجام حرکات ناگهانی یا خم شدن ناگهانی پرهیز شود
- استفاده از کمربندهای حمایتی شکم (در صورت توصیه پزشک) برای کاهش درد هنگام حرکت
- فعالیت فیزیکی باید به تدریج افزایش یابد؛ مثلاً از قدم‌زدن‌های ۲ دقیقه‌ای تا ۱۵ دقیقه‌ای در عرض چند روز
- ورزش‌های شدید و بلند کردن اجسام سنگین حداقل تا ۶ هفته ممنوع است
تحرک منظم به بهبود عملکرد روده و بازگشت حرکات طبیعی آن نیز کمک شایانی می‌کند.
مراقبت از حرکات روده و اجابت مزاج
بازگشت عملکرد طبیعی روده یکی از مهم‌ترین شاخص‌های بهبودی پس از جراحی است. ممکن است در روزهای اول پس از جراحی، حرکات روده کاهش یابد یا بیمار دچار نفخ و یبوست شود.
نکات زیر می‌تواند به تنظیم عملکرد روده کمک کند:
- پیروی دقیق از رژیم غذایی توصیه‌شده
- مصرف مایعات فراوان
- راه رفتن آرام برای تحریک حرکات گوارشی
- مصرف داروهای ملین ملایم تنها در صورت تجویز پزشک
در صورت بروز اسهال مداوم، عدم اجابت مزاج برای بیش از سه روز، یا وجود خون در مدفوع، باید بلافاصله با پزشک تماس گرفت.
توجه به علائم هشداردهنده
یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های بیمار در روزها و هفته‌های ابتدایی پس از جراحی، توجه به علائم هشداردهنده است که ممکن است نشان‌دهنده بروز عوارضی مانند عفونت، نشت از آناستوموز (محل اتصال روده‌ها)، یا لخته شدن خون باشد.
مهم‌ترین این علائم عبارتند از:
- تب بالای ۳۸ درجه
- درد شکم شدید و مداوم
- تورم بیش از حد شکم
- تهوع و استفراغ مکرر
- تغییر رنگ یا ترشح غیرعادی از محل زخم
- سرگیجه یا ضعف شدید هنگام برخاستن
- تنگی نفس یا درد قفسه سینه
بی‌توجهی به این علائم می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد؛ بنابراین اطلاع‌رسانی سریع به پزشک یا مراجعه به اورژانس در صورت بروز این نشانه‌ها ضروری است.
مراقبت‌های روانی و عاطفی
جراحی روده، به‌ویژه در مواردی که منجر به ایجاد استوما (دهانه مصنوعی روی شکم برای دفع مدفوع) می‌شود، می‌تواند از نظر روحی فشار زیادی به بیمار وارد کند. پذیرش تغییرات بدنی، اضطراب از بابت آینده، نگرانی درباره تغذیه و روابط اجتماعی همگی طبیعی هستند.
بیمار می‌تواند با انجام اقدامات زیر به حفظ تعادل روانی خود کمک کند:
- گفت‌وگو با پزشک، پرستار یا مشاور روان‌شناسی
- پیوستن به گروه‌های حمایتی بیماران مشابه
- بیان احساسات با اطرافیان و دریافت حمایت عاطفی
- تمرین آرام‌سازی، مدیتیشن یا تنفس عمیق برای کاهش استرس
در مواردی که افسردگی یا اضطراب شدید بروز کند، مراجعه به روان‌پزشک برای شروع درمان دارویی یا مشاوره تخصصی توصیه می‌شود.
پیروی از برنامه ویزیت‌های پزشکی
پس از ترخیص، معمولاً بیمار باید در فواصل منظم جهت بررسی روند ترمیم، بررسی نتایج آزمایش‌ها و تنظیم داروها به پزشک مراجعه کند. از روز بعد از جراحی، بهتر است بیمار دفترچه‌ای برای ثبت علائم، تغییرات در اشتها یا حرکات روده، و مصرف داروها تهیه کرده و در هر ملاقات همراه خود داشته باشد.
این ویزیت‌ها فرصتی هستند برای:
- بررسی روند بهبودی زخم
- بررسی عملکرد گوارشی
- تنظیم رژیم غذایی یا داروها
- پاسخ به سوالات و دغدغه‌های بیمار
تأخیر در مراجعه یا عدم پیروی از توصیه‌های پزشک می‌تواند منجر به عوارضی شود که در صورت شناسایی زودهنگام، قابل پیشگیری هستند.
سخن پایانی
فرایند بهبودی پس از جراحی برداشتن روده، یک مسیر حساس و مرحله‌به‌مرحله است که از روز بعد از عمل آغاز می‌شود و نقش بیمار در آن بسیار حیاتی است. هرچند پزشک و تیم درمانی مسیر را مشخص می‌کنند، اما این خودمراقبتی، آگاهی و پایبندی دقیق به دستورات پزشکی است که سرنوشت روند درمان را رقم می‌زند.
با رعایت دقیق مراقبت‌هایی مانند مدیریت دارو، تغذیه مناسب، حرکت منظم، مراقبت از زخم و گوش‌سپردن به علائم هشداردهنده، بیمار می‌تواند احتمال بروز عوارض را کاهش داده و کیفیت زندگی خود را به میزان قابل توجهی حفظ یا حتی ارتقا دهد.
در نهایت، مهم‌ترین توصیه برای بیماران این است که در مسیر بهبودی، صبور و مسئولیت‌پذیر باشند و در صورت کوچک‌ترین نگرانی یا علامت غیرعادی، بی‌درنگ با پزشک خود مشورت کنند.
